Sheeko qosol badan.

Maalin maalmaha ka mid ah ayaa Juxa hooyadii ku tiri: hooyo maanta waan Allah baryayaa ee lacagtan qaad oo suuqa aad,waxaadna innooga soo iibisaa neef Ari ah?

Juxa intuu suuqii tegay ayuu soo gaday neefkii Ariga ahaa kaddibna wuxuu isku dayay in uu soo qaado/ xambaaro dhib iyo rafaad badan kaddib ayuu keenay isaga oo neefkii sida/ xambaarsan.

Hooyadii ayaa la yaabtay oo tiri:hooyo maxaa kuugu dhacay,ma waxaad garan weyday in aad suuqa xarig ka qaadatid kaddibna neefka surka/qoorta kaga xirtid markaana aad soo kaxaysid? Juxa ayaa yiri:hooyo,hadda ma garan laakiinse marka xiga ayaan samayn doona saas.

Maalmo kaddib ayaa mar kale hooyadii tiri:hooyo maanta lacagta way innagu yar tahaye bal waxaad inoo soo iibisaa hal xabbo oo digaagad/dooro ah.

Juxa suuqii ayuu tegay wuxuuna soo gaday digaaggii, kadibna wuxuu iibsaday xarig kaddibna surka/qoorta ayuu digaaggii uga xiray wuuna soo kaxaystay.

Gurigii markuu yimid ayaa hooyadiis aragtay digaaggii oo bakhtiyay markaas bay ku tiri: hooyo maxaad sidan u yeeshay?,Juxa wuxuu yiri:hooyo adiga ayaa i yiri sidaa yeel oo xarig ku soo kaxeey. Hooyadiis yaab!!!

Juxa iyo Dameerkiisii

Juxaa ayaa dameer uu lahaa suuqa keenay si uu u iibiyo nin doonayay in uu gato dameerka ayaa qabtay seyntii Dameerka, markaasuu haraati ku jiiday, haddana wuxuu fiiriyay ilkihiisa makaasuu dameerkii qaniinay ninkoo xanuunsaday ayaa yiri “juxaayoow cidna dameerkan kaama gadaneyso, juxa ayaa u jawaabay oo yiri “in ay cidi iga gadato uma keenin suuqa, ee markii horeba waxaan u keenay in leyla arko dhibka uu igu hayo aniga!!

MAROODI IYO DABAGAALE

Beri baa waxaa jirey Maroodi iyo Dabagaale saaxiib ah. Wey wada cayaari jireen. Waxay u dabaal tagi jireen webiga. Markasta oo ay dabaal tagaan inta Maroodigu kor u qaado Dabagaalaha ayuu biyaha dhexdooda dhigaa, markaasna faraha ayuu ka qaadaa, dabadeedna biyeha ayuu ku haftaa. Dabagaaluhu maalin walba wuxuu ka soo baxaa biyaha isaga oo daalan. Inta badana waxaa dhacda in marka uu biyaha ka soo baxayo dhoobadu ku dhegto sayntiisa oo mudo uu ka soo bixi keri waayo, Maroodiguna aanu ogeyn dhibaatada Dabagaalaha haysata. Mar mar inta maroodigu u yimaado Dabagaalaha ayuu kor u qaadaa oo bood boodsiiyaa isaga oo is leh ka farxi saaxiibkaa.

Maalin danbe ayuu Dabagaalihii u yimid Maroodigii, wuxuu ku yiri, “waxaan kuu sheegayaa saaxiibow waxyaalaha aad ciyaarta ka dhiganayso aniga waa dhimashadeyda, sidaa daraadeen kulama ciyaari karo.” Maroodigii yaab ayaa ka soo haray, markaasuu yiri. “Dabagaale anigu waan ku cayaarsiinayey, adna waad dhib satey ee maxaan kugu sameeyey?” Dabagaalihii ayaa yiri, “ma maqashey waxa layiri, Nin waxa uu ku raaxaysto ninka kale ayey dhibtiisa tahay” ee saaxiibow amaanka iigu dadaal.

CUMAR IYO WARAABE

Beri baa waxaa jiray wiil la yiraahdo Cumar Beenaale. Wiilkaas oo ari u raaci jiray reero tuulo degan. Wuxuu ariga u daaq geyn jiray kayn geedo badan oo tuulada agagaarkeeda ah. Wuxuu dadka ariga leh bishii ka qaadan jiray qadar lacag ah. Maalin maalamaha ka mid ah ayuu jeclaystay inuu magaalada tago, si taasi ugu suuro gashona intuu arigii xagga tuulada u soo didiyey isaga oo ku qaylinaaya waa waraabe!! ha la i soo gaaro!!, waa waraabe!! ha la i soo gaarho!!

Dadkii tuulada oo dhan ayaa inta ay ku argagaxeen qayladii cumar ayey iyaga oo hubaysan si deg deg ah ugu soo gurmadeen xagii cumar iyo arigii. Markay dadkii u yimaaddeen, ma ay arag waraabihii uu Cumar ku qaylinayey hase ahaatee, waxay noqotay in Cumar iyo arigii tuuladii loo kaxeeyo.

Cumar markii uu arkey in beentiisii hore u hirgashay dhowr cisho ka bacdi ayuu isaga oo adeegsanaya xeeladiisii hore, ayuu intuu arigii u didiyey xagii tuulada, aad ugu qayliyey, waa waraabe!! waa waraabe!! hase ahaatee, markii dadkii soo gurmaday arki waayeen waraabe iyo raad toona, waxay waydiiyeen sababta ku kaliftay in uu been sheego. Markaas ayuu yiri, “Waan baqay oo waxaan u baahdey qof ii wehelyeela.” Markaas dadkii inta ay aad uga xumaadeen beentii ayey waxay u bixiyeen Cumar beenaale, waxayna noqotay in wax kasta oo uu sheego loo qaato been.

Waxaa maalin danbe dhacday isagoo arigii ku ilaalinaya kayntii ayuu wuxuu arkay waraabe soo gaadaya, markaas ayuu qaliyey oo uu yiri, “Soo baxaay, soo baxaay waa Waraabe, waa Waraabe!!” Dadkii tuulada cidi kama soo gurman oo waxaa loo qaatay in markana uu been sheegayo, waraabihiina sidaa ayuu Cumar ku cuna. Cumarna halkaa ayuu ku dhintay.

JIIR (DOOLLI)

Bari baa waxaa jiray Jiir badan (Doolli). Maalin maalmaha ka mid ah ayey isa soo raacey markaas ayey yimaadeen guri Bisado (Mukulaalo) leeyihiin oo aad u qurux badan, ayna yaalaan bootaro (Boolbaro) midabo badan leh. Mid ka mid ah Jiirkii ayaa marsadey midab dahabi ah, dabadeedna wuxuu isku eegay (fiiriyey) muraayad guriga u dhextiil Bisadaha. Jiirkii aad ayuu isula dhacay oo isku maleeyey in uu dahab ka kooban yahay. Jiirkii kale ayaa arkay Bisadihii oo soo socda, oo intay ugaarsi tageen soo hungoobay.

Jiirkii badnaa waxay u digeen saaxiibkood oo ay ku yiraahdeen, “waar inaga keen meesha Bisadihii waa kuwane.” Jiirkii wuu is dhaga tiray oo wuxuu sii watey ciyaartii iyo bood boodkii. Bisadihii ayaa u soo galey isaga oo muraayadii isku daawanaya. Si dhib yar inta ay u qabteen ayey cuneen. Waxayna yiraahdeen ma maanta ayuu Jiir gurigii noogu soo galey, annaguna duurka ayaan ka raadinaynay wakhti dheer. Jiirkii saaxiibadii talada ka qaadan waayey halkaas ayuu ku dhintay. Maahmaah Soomaliyeed ayaa tidhaa, “talo walaalkii diide, turunturo ma waayo.”

Ninkii Martida ahaa ee cuntada ka xirneed

Sheeko sheeko, sheeko xariir, beri baa nin safar ah usoo hoyday reer meel baaddiye ah deggan. Reerkii ayaa sidii dhaqanka wanaagsan ee suuban ee soomaalidii hore ahaa, u sameeyay ninkii martisoor.

Ninkii waxaa loo keenay gogol uu ku nasto, marka uu seexanayana uu ku seexdo. Reerkii ayaa si ay ninkan safarka ah u sooraan ka soo soocay xoolihii ay dhaqanayeen neef dheyla ah oo buuran. 

Hilibkii neefka oo dhan ayeey reerkii sifiican u karsheen dabadeedna u keeneen ninkii martida ahaa. Waxaa kale oo loo keenay caano badan oo dambar leh, oo markaa la soo lisay. Markii cuntada loo keenay ayaa ninkii martida loo ahaa wuxuu doonay faraxal. Intii uu faraxalka ku maqnaa ayuu ninkii martida ahaa cunay wixii hilib iyo soor ahaa, oo kaddibna caanihii isaga dejiyay. Markii uu ninkii martida loo ahaa faraxalkii keenay ayuu arkay raashiinkii oo eber ah. Sidii dhaqanka iyo caadada u ahayd soomaalida, waxba ma uusan oran ninkii oo wuu iska aamusay. 

Ninkii martida loo ahaa intuu fadhiistay ayuu weeydiyay ninkii safarka ahaa meesha uu u socdo. Ninkii safarka ahaa ayaa yiri, waxaan u socdaa magaalada oo waxaan rabaa inaan takhtar u tago. 

Ninkii martida loo ahaa ayaa yiri, miyaad xanuunsan tahay. Ninkii safark ahaa ayaa ku warceliyey oo yiri, waxaa iga xiran cuntada oo daawaan doonanayaa. Ninkii baa intuu yaabay, wuxuu ku yiri ninkii martida ahaa ee safarka u socday, waxaan kaa codsanayaa inaadan marka cuntada laguu soo furo aadan isoo marin.

Ninkii martida loo ahaa wuxuu is yiri, ninkan neefkii iyo soortii cunay, caanihii aad ogeydna cabay, marka raashiinka loo soo furo, toloow muxuu cuni doonaa

Dadka oo idil mawada qancin kartid

Oday wiil iyo dameerkii

Maalin maalmaha kamid ah ayaa waxaa suuqa soo aaday wiil iyo aabahiis  iyo dameer ey rabeen in ey suuqa u iibgeeyaan,

iyagoo lugeynaya ayaa waxaa ka hor imaaday laba qof waxayna ku yiraahdeyn maxaad u lugeyneysaan idinko oo dameer wata?,Maad raacdaan?!.

Duqii ayaa wiilkiisa ku yiri aabe adiga fuul. Kadibna wiilkii ayaa dameerkii ku fariistay oo raacay.

In cabaar ah markey socdeyn ayay waxay arkeyn haweeney ku calaacaleysa oo dhaheysa bal arka wiilkaan aan xishooneynin aabahii baa socda isagaana fadhiya walle wiil fiican ma ahan.

Kadib wiilkii dameerka ayuu kadagay waxaana raacay ama ku fariistay/fuulay dameerka odaygii.

 Markale ayey wadada ku arkeyn qof,markaasu qofkii ku  yiri:- bal arka odayga aan naxriista laheyn oo dameerka fuulay wiilkiisana lugeynaya naxriis daranaa odaygaan. Kadib labadooda aya wada raacay dameerkii. Kadib waxaa kahor imaaday ninkale waxuuna ku yiri:-

Bani aadamku xaasidsanaa bal eega dameerka maskiinka ah ayey laba kuraaceyne naxriisti weyka dhamaatay bani aadamka subxaanalaah.

Odaygii iyo wiilkiisa ayaa dameerkii kawada dagay misna Qaaday/xambaarsaday dameerki,kadib dadkii oo idil ayaa layaabay misna ku yiraahdeen bal eega dadkaan waalaan oo dameerka xambaarsan.

Hadii aad isku daydo inaad dadkoo idil wada raali geliso ogow cidna maraali galindoontid.

KEE BAA UGU CAAJIS BADAN.

Saddex  nin ayaa ku murantay in midkoodba  midka kale ka caajis badan yahay,  Dabadeedna way isu gar dhigteen si loo kala  bixiyo loona  soo saro kooda qaada horyaalka caajisnimada.

 _Mid ayaa yiri : Anigu  waxaan ahay ninka wuxuu caajisnimo ka qabo maalin geed hoos seexday ,dabadeedna hooskii dhinaca kale u wareegay oo ka wahsaday inuu qoraxda ka kaco dushiisana ay ku dhamaatay ilaa ay qoraxdii ku dhacday dhinaca kale.

 _Midkii labaad ayaa isna yiri:  waxaan ahay ninka inta isagoo meel jiifa uu ku yimid daad biyo ah oo aan ka kicin, ee ay biyihii qaadeen ilaa  aan ka bakhtin gaaro!

 _Midkii´sadexaad ayaa la waydiiyay wixii ugu darnaa ee caajisnimadiisa muujinaya , markaasu gacanta meegaartay (HAMAANSADAY) isagoo tilmaamaya inuusan hadli karin caajisnimo darteed.

MAY KAAS  BADALAAN

Nin xoolo dhaqato ah oo magaalada u yimid inuu ka dhamaysto dano uu laahaa  ayaa maalin maalmaha ka mid ah u daawasho tagay ciyaar dhex maraysa laba kooxood. Ciyaartaas oo ahayd mid aad iyo aad u adago ninkii reer miiga ahaa  wuxuu arkay  ciyaarahan isaga ula muuqda inuu si wanaagsan u cayaarayo oo la bedelayo garoonkana ka sii baxaya markaasaa ninkii reer miiga ahaa intuu dhiniiciisa midig eegay ayuu ku yiri nin ag fadhiyay ” Inta ay ciyaaryahankaas  beddelayaan may kan dharka madmadaw sita badalaan, oo  aan  isagu marnaba taaban banooniga/kubadda  halka ay ka badalayaan caayaartoogaas “!!    wuxuuna kan dharka madmadaw  ula jeeda  garsooraha cayaarta.

Labo nin oo isku qabsaday diyaarada waxay wado

Labo nin oo ka mid ah ragga isticmaala daroogada ayaa isku qabsaday waxay wado diyaarada hawada maraysay, Mid wuxuu yiri ” Diyaaradu waxay waday dad rakaab ah”  Halka kan kale uu yiri ” Diyaaradu waxay wadaa wafdi”  markay murankoodi isla dhaafi waayeen ayeey go,aansadeen inay iskula tagaan saaxiibkood  oo sidoo kale ah isaguna ragga daroogada isticmaala. Markay u sheegeen arrinkii ay isku  haysteen  ayuu u balan qaaday inuu si cadaalad ah ugu kala garsoorayo.    wuxuuna hadalkiisi ku bilaabay “Nimanyahaw i dhegeysta, diyaaradu rakaab ma wado oo hadii ay wado waxay istaagi lahayd boosteejooyin badan.  wafdina ma wado, oo hadii ay wado waxaa horsocon lahayd mootada taraafikada ee horkacda baabuurta waftiga lagu qaado.    Hadaba ruux kale ma wadee, waxay waddo waa aniga!”

LABADIINA YAA WAALAN.

Nin ayaa wuxuu u tagay dhaqtar wuxuuna ka codsaday inuu raaco si uu wax uga qabto xaaskiisa oo xanuusan,   isagoo sidoo kale  u sheegay dhakhtarka in xaaskiisu waalan tahay. Dhaqtarkii ayaa ku yiri ” sideed ku ogtahay inay  xaaskaagu waalan tahay?” Ninkii ayaa yiri ” waxay doonaysaa inay soo iibsato neef ari ah ” Dhakhtarkii oo yaaban ayaa yiri ” oo maxaa ku jaban haddey soo iibsato” 

 Nikii aad  ayuu uga xanaaqay hadalka dhakhtarka  wuxuuna u qaatay in dhakhtarku ku jeesjeesayo, wuxuu yiri ” waxay doonaysaa inay ku xanaanayso qolka jiifka” Dhakhtarkii ayaa isna yiri ” iska dhaaf ha ku xanaanaysee”  Ninkii ayaa yiri ” hawada qolka ayaa xumaanaysa”  Dhakhtarkii  ayaa yiri ” daaqadaha iska fur”  Ninkii ayaa ugu jawaabay  waxaan ka baqayaa inay Shimbirto iga baxsato” Dhakhtarkii ayaa yiri ” xaggey ka imanaysaa shimbirta aad sheegayso?”  Ninkii ayaa yiri “sariirta hoosteeda ayay ku jirtaa, oo aan mudaba ku barbaarinayay”!   Dhakhtarkii ayaa yiri ” Hadaba labadiina yaa waalan”.